Geleceğin Süper Gücü: Yapay Zekâ mı? İyi Soru Soran Zihinler mi?

Yapay Zeka çağı batmak üzere olan bir ülkeyi yeniden küllerinden doğuracak mı? Süper güç olabilmenin yolu yapay zekaya hakim olmaktan mı geçecek? Yapay zekayı oluşturan bileşenleri yapmak mümkün mü? Yapay Zekanın hammaddesi ne?

Geleceğin Süper Gücü: Yapay Zekâ mı? İyi Soru Soran Zihinler mi? NetHaberler - Fatih Çiçek Yapay Zeka çağı batmak üzere olan bir ülkeyi yeniden küllerinden doğuracak mı? Süper güç olabilmenin yolu yapay zekaya hakim olmaktan mı geçecek? Yapay zekayı oluşturan bileşenleri yapmak mümkün mü? Yapay Zekanın hammaddesi ne?  Bir önce ki yazımızda yapay zekayı tanımlamış ve ülkelerin yapay zeka konusunda mevcut pozisyonlarından bahsetmiştik. Bugün 2025-2026 eğitim ve öğretim yılının başladığı hafta yapay zekanın üzerine yukarıdaki soruları sormanın bizi eğitime ulaştıracağını, yapay zeka çağında yapılması gerekenler ve etkilenecek alt sektörler bazında da açılım yapacağız. Yapay zekanın hammaddesi iyi soru sorma kabiliyetidir. Sorunun iyisi bilgin mahiyetinde ortaya çıkar. Telefon hakkında hiç bilgisi olmayan birisinin "bu telefonla karşılıklı nasıl konuşuluyor" sorusu ilkokul seviyesinde bir sorudur. Tabi hiç bilmediğimiz bir konuya bu temelden yaklaşmak da çok değerlidir lâkin ses dalgalarının elektrik dalgalarına dönüştürülmesi ve bunun dijitalleştirilmesi ayrıca sesin pürüzsüz ulaştırılabilmesi için aşırı hassasiyetle kondansatör mikrofonlar nasıl kullanılır diye sorarsan bunun ayrıntılı cevabını alırsın. Cevabı aldığında anlayamazsan kondansatör ve piezoelektrik ile ilgili bilgi sahibi de olmaya çalışırsın. Sonuç soru kalitesi seni uzmanlaştırır ve her geçen zaman yeni soruların kalitesini de artırır. İşte bugünün eğitim meselesi anaç sorular sorabilme kabiliyetini artırmak olmalıdır. İşte yapay zekanın hammaddesi doğru soruları soran beyinlerdir. Türkiye yüzyılı maarif modeline yorum yapabilme kabiliyetini geliştiren müfredat eklenmeli. Bu konuda dikkate alınması gereken bazı teknikleri ve bakış açılarını kısaca yazacağım.  1. Açık Uçlu Sorular Sor: "Evet" veya "hayır" ile cevaplanamayacak sorular sormak, daha derin düşünmeyi teşvik eder. Örneğin, "Bu problemi nasıl farklı bir açıdan ele alabiliriz?" gibi sorular, daha fazla fikir üretmene yardımcı olabilir. 2. Varsayımları Sorgula: Mevcut varsayımları sorgulamak, yeni bakış açıları geliştirmene yardımcı olabilir. "Bu durumun altında yatan varsayımlar neler?" gibi sorular sorarak, alışılmış düşünce kalıplarını kırabilirsin. 3. Farklı Açılardan Bak:  Bir durumu farklı açılardan değerlendirmek, yeni sorular ortaya çıkarabilir. Örneğin, "Bu durumu bir çocuk nasıl değerlendirir?" veya "Bir bilim insanı bu durumu nasıl ele alır?" gibi sorular sorabilirsin. 4. Neden-Sonuç İlişkilerini Araştır:  "Bu olayın nedenleri neler?" veya "Bu durumun sonuçları ne olabilir?" gibi sorular, derinlemesine düşünmene ve yaratıcı çözümler bulmana yardımcı olabilir. 5. Hayal Gücünü Kullan: "Eğer hiçbir kısıtlama olmasaydı, bu problemi nasıl çözerdim?" gibi sorular, hayal gücünü serbest bırakmana ve alışılmadık fikirler üretmene olanak tanır. 6. Sürekli Öğrenme ve Merak:  Hayata merakla yaklaşmak, sürekli öğrenme isteği, doğru sorular sormanın temelidir. Her yeni deneyim, yeni sorular sormanı sağlar. Merak bilmediğini bilmekten geçen bir tavırdır.  7. Empati Kur: Başkalarının bakış açılarını anlamak, daha derin ve anlamlı sorular sormanı sağlar. "Bu kişi bu durumu nasıl hissediyor?" gibi sorular, empati kurmanı ve daha üretken çözümler bulmanı sağlar. Hayata bu şekilde bakmak, düşünce yapını genişletir ve daha farklı fikirler geliştirmeni sağlar. Yapay zekanın hammaddesinin eğitim sisteminden geçtiğini böylelikle söylemiş olduk. Peki yapay zekayı oluşturan bileşenler; yani bilim dalları neler?  1. Bilgisayar Bilimleri: Algoritmaların tasarımı, veri yapıları, programlama dilleri ve sistem mimarileri gibi konular, yapay zekanın uygulanabilir hale gelmesi için hayati öneme sahiptir. Makine öğrenmesi ve derin öğrenme algoritmalarının geliştirilmesi, veri setlerinin işlenmesi ve yapay zeka sistemlerinin performansının optimize edilmesi bu alanın konusudur. 2. Matematik: Yapay zekâ, büyük ölçüde matematiğe dayanır. Özellikle şu alanlar temel taşlardır: İstatistik ve Olasılık: Veri analizleri, tahmin modelleri ve belirsizlik altında karar verme süreçleri için vazgeçilmezdir. Doğrusal Cebir: Vektörler, matrisler ve tensörler gibi kavramlar, derin öğrenme modellerinin (özellikle yapay sinir ağlarının) temelini oluşturur. Kalkülüs: Optimizasyon algoritmaları, modelin en iyi performansı göstermesi için gerekli parametrelerin ayarlanmasında kullanılır. 3. Nörobilim ve Bilişsel Bilimler: Yapay zekâ, isminden de anlaşılacağı gibi, insan beynini ve anlama süreçleri anlamlandırma çabasından doğmuştur. İnsan beynindeki yaratılmış nöronların çalışma prensibinin yapay sinir ağlarına ilham vermesi, nörobilim ile yapay zeka arasındaki en güçlü bağdır. Anlama sürecine dair bilimler ise, akıl yürütme, problem çözme ve karar verme gibi insani düşünce süreçlerini inceleyerek yapay zekâ sistemlerine yeni yaklaşımlar sunar. 4. Psikoloji: Yapay zekâ, insana özgü anlama süreçlerini taklit etmeyi amaçladığından psikoloji ile yakından ilişkilidir. Özellikle bilişsel psikoloji, insan zekasının nasıl işlediğine dair değerli içgörüler sunarak yapay zekâ araştırmalarına rehberlik eder. 5. Felsefe ve Mantık; Yapay zekanın en derin soruları felsefeden gelir: Bilinç nedir? Zeki bir sistemin tanımı nasıl yapılır? Bu sorular, yapay zekanın etik boyutlarını ve potansiyelini anlamamıza yardımcı olur. Mantık ise, yapay zekâ sistemlerinin bilgi temsili ve akıl yürütme becerilerinin temelini oluşturur. Tüm buluşların, teknolojilerin ardında yatan nedenler buraya kadar özetle sıraladığımız bilgiye dayalı teorilerdir. Dünyada ki tüm bilgileri işe yarar nitelikte kullanabilirsen bilen yönetir ilkesince yönetmeye devam edersin. Geçtiğimiz yüzyıl Amerika’nın kurduğu finansal sistemin üzerine bina edilen bir modeldi. Şimdi bilgiyi en etkin ve en hızlı kullanma üzerine bina edilen yeni bir çağ var. Bu bilgiyi toplama becerisi ve istediği kadar kullandırma yetkisi ile ABD bir süre daha hakimiyetini devam ettirebilecektir. Bize düşen buradan ders çıkarıp teknolojileri bizim kontrolümüzde insanlığın hayrına sunmaktır. Zira Batı bu konuda çokça sınıfta kalmıştır.                       Selam ve Dua ile….